Trong thời gian gần đây, vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đã ghi nhận sự bùng phát của bọ xít hôi (BXH) trên diện rộng, đặc biệt là trên các cánh đồng lúa. Loài côn trùng này, tuy chỉ gây hại trong giai đoạn ngắn của vòng đời lúa, nhưng vẫn gây ảnh hưởng đáng kể đến năng suất và chất lượng hạt. Việc hiểu rõ đặc tính sinh học và các biện pháp quản lý hiệu quả sẽ giúp nông dân đối phó với vấn đề này một cách chủ động.
Đặc điểm sinh học của Bọ Xít Hôi hại lúa
Bọ xít hôi là một loài côn trùng có tính đặc thù với hai loài chính gây hại tại ĐBSCL:
- Leptocorisa acuta: Loài này có kích thước thân trung bình khoảng 13 mm, nhận diện qua hai đốm nâu đen ở phía sau đốt ngực trước.
Bọ Xít Hôi Leptocorisa acuta hại lúa
- Leptocorisa oratorius: Với kích thước lớn hơn, dài khoảng 19 mm, đây là loài thường xuất hiện phổ biến trong các khảo sát tại Vĩnh Long.
Bọ Xít Hôi Leptocorisa oratorius
Cả hai loài đều gây hại bằng cách chích hút nhựa từ thân, lá và bông lúa trong giai đoạn ngậm sữa đến khi hạt bắt đầu vào chắc. Kết quả của việc chích hút này khiến hạt lép, không đều hoặc mất màu, làm giảm năng suất và giá trị thương mại.
Tác động của Bọ Xít Hôi đến sản xuất lúa
Bọ xít hôi không chỉ gây tổn thất về sản lượng mà còn làm giảm chất lượng hạt lúa. Những bông lúa bị chích hút thường có dấu hiệu hạt lép, nhẹ, màu sắc không đồng đều, gây khó khăn trong việc chế biến và bảo quản. Nếu không được quản lý kịp thời, năng suất có thể giảm từ 20% đến 30%, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thu nhập của người nông dân.
Điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của Bọ Xít Hôi
Một số yếu tố làm gia tăng sự phát triển và gây hại của bọ xít hôi gồm:
- Môi Trường Thuận Lợi: Ruộng lúa gần các bãi cỏ dại, vườn cây hoặc nơi có nhiều tán lá rậm rạp.
- Thói Quen Canh Tác: Xuống giống không đồng loạt, sạ dày, hoặc bón thừa phân đạm.
- Thời Tiết Thích Hợp: Điều kiện thời tiết ấm, mưa phùn hoặc nhiều mây âm u thúc đẩy hoạt động của loài côn trùng này.
- Mùa Vụ Nhạy Cảm: Các vụ lúa hè-thu và thu-đông thường là thời điểm BXH gây hại mạnh nhất.
Dấu hiệu nhận biết sự gây hại của Bọ Xít Hôi
Nông dân có thể nhận biết sự hiện diện của bọ xít hôi thông qua các dấu hiệu:
- Hạt lúa lép, mất màu hoặc lững lơ.
- Trứng bọ xít được đẻ dọc theo gân chính ở mặt dưới lá lúa.
- Bọ xít xuất hiện nhiều vào sáng sớm và chiều muộn, khi ánh sáng yếu.
Các Biện Pháp Quản Lý Hiệu Quả
Biện pháp canh tác
- Xuống giống đồng loạt: Đảm bảo đồng bộ trong giai đoạn sinh trưởng của lúa, hạn chế môi trường phát triển của BXH.
- Điều chỉnh mật độ sạ và lượng phân bón: Sử dụng phân bón đúng liều lượng, tránh sạ dày để không tạo điều kiện trú ẩn cho côn trùng.
- Làm sạch cỏ dại: Loại bỏ nơi trú ngụ của BXH bằng cách thường xuyên làm cỏ ruộng và cỏ bờ.
- Bảo vệ thiên địch: Các loài thiên địch tự nhiên như bọ rùa, ong ký sinh và chim có vai trò kiểm soát sự gia tăng của bọ xít.
Biện pháp thủ công
- Dùng vợt bắt bọ xít: Phương pháp này thích hợp khi mật độ bọ xít chưa cao. Nên thực hiện vào sáng sớm khi bọ xít tập trung ở các ngọn bông lúa.
- Quan sát và loại bỏ trứng: Cần kiểm tra và tiêu diệt trứng bọ xít trên lá để giảm sự phát triển của ấu trùng.
Biện pháp hóa học
- Sử dụng thuốc BVTV hợp lý: Chỉ áp dụng khi các biện pháp khác không hiệu quả. Nên sử dụng các loại thuốc có chứa hoạt chất như Fenitrothion, Chlorpyrifos Methyl hoặc Permethrin.
- Phun thuốc đúng thời điểm: Thời gian phun tốt nhất là vào sáng sớm, trước 8 giờ, khi cánh bọ xít còn ướt để đạt hiệu quả tối ưu.
- Tuân thủ hướng dẫn sử dụng: Luôn tuân theo hướng dẫn của nhà sản xuất để đảm bảo an toàn cho người sử dụng và môi trường.
Lời kết
Bọ xít hôi là mối đe dọa đối với sản xuất lúa, nhưng việc áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp có thể giúp kiểm soát hiệu quả và giảm thiểu tác hại. Bằng cách hiểu rõ đặc điểm sinh học, áp dụng đúng kỹ thuật canh tác và sử dụng hợp lý các biện pháp hóa học, nông dân có thể bảo vệ mùa màng và duy trì sản xuất nông nghiệp bền vững trong dài hạn.
